De mens als verhalenverteller en onderzoeker in het eigen leven vanuit verschillende ik-posities
Het begin van de ZKM
Het belangrijkste doel voor de grondlegger van de ZelfKonfrontatieMethode (ZKM), Prof. Hubert Hermans was dat mensen zelf in de gelegenheid werden gesteld hun eigen verhaal dieper te begrijpen door te onderzoeken welke betekenis zij geven aan belangrijke gebeurtenissen in hun leven. Met zijn vernieuwing in de psychologie worden schijnbaar losse gebeurtenissen in een leven tot een zichtbare structuur onder het levensverhaal. De lijnen die zichtbaar worden, maken veelal onbewuste ‘emotionele brillen’ helder waardoor de onderzoekende persoon geneigd is gebeurtenissen te bezien en te beleven. Het zelfinzicht dat daardoor ontstaat gaat vloeiend over in een keuzeproces om anders naar oude en nieuwe gebeurtenissen te gaan kijken en daardoor met meer open hart in het leven te kunnen staan. (zie ook verder ‘ik-posities’).
Tweede generatie ZKM
Binnen Reflection & Action (R&A) ontwikkelden wij een tweede generatie ZKM. De letters ZKM staan bij R&A voor ZelfKennisMethode. De methode werd door ons nog meer toegesneden om ook verborgen delen van het levensverhaal op te sporen en minder ontwikkelde gebieden te ontdekken en te helpen ontwikkelen. Een belangrijk doel van de ZKM is om de zelfonderzoekende persoon weer stuurman of -vrouw op het eigen levensschip te laten zijn, kundig in alle weertypen. Hoe beter personen in staat zijn om een weg te vinden in hun diverse verhaallijnen, hoe meer zij zichzelf en hun eigen ontwikkeling kunnen sturen. Met een open hart naar hun omgeving ook al is er onzekerheid en onvoorspelbaarheid. Als mensen leren om op een open nieuwsgierige wijze naar zichzelf en hun omgeving te kijken, wordt zelfonderzoek een natuurlijk proces. Het omgekeerde kan zich echter ook voordoen: hoe meer mensen zich in hun verhalen opsluiten, des te moeilijker kunnen zij zich openstellen voor nieuwe elementen in hun verhaal. Hierdoor groeit de kans dat ze zich in ‘schijnveiligheid’ afsluiten voor nieuwe ontwikkelingen in zichzelf.
Dialogische zelf
Later breidt de theorie uit met een visie op het begrip zelf als een Dialogisch Zelf. Een parallel ontwikkeling vindt plaats in de Voice Dialogue. In deze theorie worden de begrippen ‘Zelf’ en ‘Dialoog’ met elkaar verbonden. Het begrip Zelf verwijst meestal naar iets dat zich binnen in de mens afspeelt. Het begrip ‘Dialoog’ associëren we meestal met iets dat zich tussen mensen afspeelt. Het samengestelde concept ‘dialogische zelf’ gaat voorbij aan het denken in termen van binnen-, óf buiten de persoon. Ze worden bijeen gebracht, omdat aangenomen wordt dat mensen van binnen ‘bevolkt’ worden door meerdere delen van het zelf. Er huizen als het ware meerdere ‘ikken’ in het binnenste van een persoon, die verschillende emoties en meningen hebben. Deze delen van het zelf worden ik-posities genoemd, en kunnen met elkaar in dialoog gaan. Dit stelt zelfonderzoeker in staat om vanuit meerdere ik-posities verschillend naar de wereld en zichzelf te kijken en een ander verhaal te beleven. Vaak hebben delen van het zelf verschillende belangen en waarden. Hierdoor kunnen innerlijke conflicten ontstaan die spanning veroorzaken. In de volwassenheid is er een respectvolle centrale ik-positie te ontwikkelen, die als het ware van afstand meerdere delen van het zelf tegelijkertijd kan zien. (zie Voice Dialogue: het bewuste IK).
Binnen R&A wordt gewerkt aan bewustwording en moed om dit interne proces te erkennen, te herkennen, om afstand te kunnen nemen en ruimte te maken voor exploratie van bekende, onbekende of miskende delen van het zelf. Doel is een gezonde volwassen ik-positie te ontwikkelen die de dialogische verhoudingen tussen delen in zichzelf kan beschouwen, en ruimte kan creëren voor nieuwe ontwikkeling. Hiermee ontwikkeld het Zelf naar hogere niveaus van bewustzijn en integratie. (Zie ook technieken in Voice Dialogue, PRI en in Schematherapie).